Awtory: Çang Çaqin Çeşme: DIGITIMES

Ilatyň çalt köpelmegi we şäherleşmegiň ösüş tendensiýasy dik ekerançylyk pudagynyň ösmegine we ösmegine itergi berer we garaşylýar. Dik fermalar azyk önümçiliginiň käbir meselelerini çözmäge ukyply hasaplanýar, ýöne azyk önümçiligi üçin durnukly çözgüt bolup bilermi, hünärmenler henizem kynçylyklaryň bardygyna ynanýarlar.

“Food Navigator” we “The Guardian” -yň habarlaryna we Birleşen Milletler Guramasynyň geçiren gözleglerine görä, dünýä ilaty häzirki 7,3 milliard adamdan 2030-njy ýylda 8,5 milliard adama, 2050-nji ýylda 9,7 milliard adama çenli artar. FAO-nyň çaklamalaryna görä 2050-nji ýylda ilat bilen duşuşmak we iýmitlendirmek, azyk önümçiligi 2007-nji ýyl bilen deňeşdirilende 70%, 2050-nji ýyla çenli dünýäde galla önümçiligi 2,1 milliard tonnadan 3 milliard tonna çenli ýokarlanmalydyr. Et iki esse köpelip, 470 million tonna çenli köpelmeli.

Oba hojalygy önümçiligi üçin has köp ýer sazlamak we goşmak käbir ýurtlarda meseläni hökman çözüp bilmez. Angliýa ýerleriniň 72% -ini oba hojalygy önümçiliginde ulandy, emma azyk önümlerini import etmeli. Angliýa şeýle hem teplisa ekmek üçin Ikinji jahan urşundan galan howa hüjümli tunelleri ulanmak ýaly ekerançylygyň beýleki usullaryny ulanmaga synanyşýar. Başlangyjy Riçard Ballard hem ekiş çägini 2019-njy ýylda giňeltmegi meýilleşdirýär.

Beýleki tarapdan, suwdan peýdalanmak azyk önümçiligine päsgelçilik bolup durýar. OECD-iň statistikasyna görä, suwdan peýdalanmagyň takmynan 70% -i fermalara degişlidir. Howanyň üýtgemegi önümçilik meselelerini hasam kynlaşdyrýar. Şäherleşme, şeýle hem çalt ösýän şäher ilatyny oba işçileri az, ýer çäkleri we çäkli suw baýlyklary bilen iýmit önümçiligi ulgamyndan talap edýär. Bu meseleler dik fermalaryň ösmegine itergi berýär.
Wertikal fermalaryň pes ulanylyş aýratynlyklary oba hojalygynyň önümçiliginiň şähere girmegine mümkinçilik döreder we şäher sarp edijilerine has ýakyn bolup biler. Fermerden sarp edijä çenli aralyk azalýar, ähli üpjünçilik zynjyryny gysgaldýar we şäher sarp edijileri azyk çeşmeleri we täze iýmit önümçiligine has aňsat gyzyklanarlar. Geçmişde şäher ilatyna sagdyn täze iýmit almak aňsat däldi. Dik fermalar göni aşhanada ýa-da öz howlusynda gurlup bilner. Bu dik fermalaryň ösüşi bilen berlen iň möhüm habar bolar.

Mundan başga-da, dik ferma modeliniň kabul edilmegi adaty oba hojalygy üpjünçilik zynjyryna giň täsir eder we sintetiki dökünler, pestisidler we gerbisidler ýaly adaty oba hojalyk dermanlarynyň ulanylmagy ep-esli azaldar. Beýleki tarapdan, howa we derýa suwlaryny dolandyrmak üçin iň oňat şertleri saklamak üçin HVAC ulgamlaryna we dolandyryş ulgamlaryna isleg artar. Dik oba hojalygy, içerde ýa-da açyk arhitekturany kesgitlemek üçin gün şöhlesini we beýleki enjamlary simulirlemek üçin ýörite LED çyralary ulanýar.

Wertikal fermalaryň gözlegleri we ösüşi daşky gurşawyň ýagdaýyna gözegçilik etmek we suwuň we minerallaryň ulanylyşyny gowulandyrmak üçin ýokarda ady agzalan “akylly tehnologiýany” hem öz içine alýar. “Internet of Things” (IoT) tehnologiýasy hem möhüm rol oýnar. Ösümlikleriň ösüşi baradaky maglumatlary ýazga almak üçin ulanylyp bilner. Ekinleriň hasylyny beýleki ýerlerde kompýuterler ýa-da jübi telefonlary yzarlap we gözegçilikde saklar.

Dik fermalar az ýer we suw baýlygy bilen has köp iýmit öndürip biler we zyýanly himiki dökünlerden we pestisidlerden uzakdyr. Şeýle-de bolsa, otagdaky gaplanan tekjeler adaty oba hojalygyna garanyňda has köp energiýa talap edýär. Otagda penjireler bar bolsa-da, beýleki çäklendiriji sebäpler sebäpli emeli yşyk talap edilýär. Howanyň gözegçiligi ulgamy iň oňat ösýän gurşawy üpjün edip biler, ýöne şeýle hem energiýany köp talap edýär.

Angliýanyň Oba hojalygy ministrliginiň statistikasyna görä, salat teplisada ösdürilip ýetişdirilýär we her ýyl ekilýän meýdanyň her inedördül metrine 250 kWt (kilowat sagat) energiýa gerek diýilýär. Germaniýanyň DLR gözleg merkeziniň degişli bilelikdäki gözleglerine görä, şol bir ululykdaky ekiş meýdanyndaky dik ferma ýylda 3500 kWt sagat sarp etmegi talap edýär. Şonuň üçin, energiýa sarp edilişini nädip gowulandyrmalydygyny wertikal fermalaryň geljekde tehnologiki ösüşi üçin möhüm mowzuk bolar.

Mundan başga-da, dik fermalarda maýa goýumlaryny maliýeleşdirmek meselesi hem bar. Wençura kapitalistleri el çekensoň, täjirçilik işi bes ediler. Mysal üçin, Angliýanyň Devon şäherindäki Paignton haýwanat bagy 2009-njy ýylda esaslandyryldy. Bu dik dik ferma başlangyçlaryndan biri. VertiCrop ulgamyny ýaprakly gök önümleri ösdürip ýetişdirmek üçin ulandy. Bäş ýyldan soň, indiki serişdeleriň ýeterlik däldigi sebäpli ulgam hem taryha girdi. Gözegçilik kompaniýasy soňraky Alterrusa öwrülen Walcent bolup, Kanadada üçek teplisa ekmek usulyny döredip başlady we netijede bankrot boldy.